Tabletki antykoncepcyjne: który lek wybrać?

Tabletki antykoncepcyjne: jak wybrać najwłaściwsze

Antykoncepcja hormonalna w postaci tabletek to jedna z najczęściej używanych i najskuteczniejszych metod zapobiegania ciąży. Została wynaleziona w latach pięćdziesiątych XX wieku i od tej pory jest ulepszana. Wciąż prowadzone są intensywne prace badawcze, żeby zwiększyć jej skuteczność i jeszcze bardziej ograniczyć ewentualne skutki uboczne. 

Wszystkie doustne środki antykoncepcyjne zawierają hormony hamujące owulację oraz zagęszczają śluz w szyjce macicy, co uniemożliwia plemnikom przedostanie się do komórki jajowej (źródło:Speroff, Leon, and Philip D. Darney. A clinical guide for contraception).

Istnieją dwa rodzaje tabletek antykoncepcyjnych: 

1. dwuskładnikowe (tak zwane złożone), zawierające progestagen i estrogen:
   1. jednofazowe - w opakowaniu jest 21 tabletek o takim samym składzie. Jest to najczęściej stosowany rodzaj tabletek antykoncepcyjnych dwuskładnikowych.
   2. dwufazowe - w opakowaniu są dwa rodzaje tabletek - z różną zawartością hormonów i należy je prać po kolei
   3. trójfazowe - w opakowaniu są trzy rodzaje tabletek - z różną zawartością hormonów i należy je prać po kolei.
2. jednoskładnikowe (tak zwane minipigułki), które zawierają tylko progestagen.

Uwaga: naturalnym progestagenem jest progesteron, który jest wytwarzany przez jajniki. Progestageny to jego syntetyczne odpowiedniki.

Badania wykazują, że tabletki zawierające tylko progestagen są efektywne. Istnieją jednak korzyści przy zażywaniu tabletek z estrogenem i progestagenem. (źródło: Wright, Kristen Page, and Julia V Johnson. “Evaluation of extended and continuous use oral contraceptives.”) 

Przyjmuje się, że tabletki antykoncepcyjne złożone są bezpieczne dla większości kobiet do 35 roku życia. Dla kobiet starszych, dla tych które miewają migreny, palą, mają nadwagę, lub cukrzycę zaleca się antykoncepcję nie zawierającą estrogenu, np. minipigułkę. Jest ona bezpieczna niezależnie od wymienionych powyżej dolegliwości. Warto wiedzieć, że wiele tabletek antykoncepcyjnych zawierających tylko progestagen zmniejsza obfitość krwawienia i skurcze miesiączkowe, ale za to czasami powoduje plamienie. (źródło: Shoup Donna, and Diri L. Kjos (Eds.).The Handbook of Contraception: A Guide for Practical Management)

Tabletki antykoncepcyjne a okres

Do niedawna zalecano żeby przyjmować tabletki antykoncepcyjne cyklu 21 dni z tabletką + 7 dni przerwy (lub tabletka-placebo). Chodziło o zachowanie objawów cyklu menstruacyjnego (7 dni miesiączki). Było to wskazanie z powodów społecznych i kulturowych a nie zdrowotnych. Nowsze badania donoszą, że w pełni bezpieczne jest przyjmowanie tabletek antykoncepcyjnych w następujących cyklach:

1. 24 dni z tabletką+ 4 dni bez, 
2. 84 dni z tabletką+ 7 dni bez lub 
3. nieprzerwane przyjmowanie tabletek, bez żadnych przerw.

(Wright and Johnson, link pod artykułem)

Tabletki antykoncepcyjne pomagają na różne schorzenia

Badania wykazują, że antykoncepcja może być stosowana w innych celach niż zapobieganie ciąży. (źródło: Speroff, Leon, and Philip D. Darney. A clinical guide for contraception)

1. Dwuetapowe tabletki antykoncepcyjne zmniejszają nasilenie trądziku.
2. W kilku badaniach wykazano o 50% mniejsze ryzyko rozwoju reumatoidalnego zapalenia stawów u osób zażywających tabletki antykoncepcyjne.
3. W niektórych badaniach wykazano, że stosowanie tabletek antykoncepcyjnych u kobiet w okresie okołomenopauzalnym zwiększa gęstość mineralną kości i zmniejsza ryzyko złamań i osteoporozy po menopauzie.
4. Używanie tabletek antykoncepcyjnych wiąże się z 20% zmniejszeniem ryzyka raka jelita grubego i odbytu oraz 50% zmniejszeniem ryzyka raka śluzówki macicy i jajników. 

Dwuskładnikowe tabletki antykoncepcyjne 

Istnieją trzy rodzaje złożonych tabletek antykoncepcyjnych:  jednofazowe, dwufazowe i trójfazowe. W zależności od rodzaju tabletki różnią się one ilością składników aktywnych. 

1. Tabletki jednofazowe są zazwyczaj tego samego koloru i wszystkie zawierają te same ilości składników aktywnych. Jest to najbardziej popularna forma doustnej antykoncepcji hormonalnej.
2. Tabletki dwufazowe: opakowanie zawiera dwa rodzaje pigułek. Wszystkie mają taką samą ilość estrogenu, ale różnią się zawartością progestagenu. Pierwsze 11 tabletek zawiera mniejsze stężenie progestagenu, kolejne 10 większe. Wadą tego rodzaju tabletek jest ich obniżona skuteczność jeżeli nastąpi opóźnienie przyjęcia tabletki. 
3. Tabletki trójfazowe: jeden listek tabletek zawiera ich aż 3 rodzaje. Różnią się zawartością progestagenu oraz czasami estrogenu. Tabletki muszą być przyjmowane w ścisłej kolejności, dlatego są najrzadziej przepisywane. Polecane są kobietom, które źle reagują na 2 wyżej opisane kategorie tabletek lub kobietom przechodzącym menopauzę. 

Jak stosować złożone tabletki antykoncepcyjne

Dwuskładnikowe tabletki antykoncepcyjne skutecznie zapobiegają ciąży jeśli zacznie się je przyjmować w ciągu 5 dni od pierwszego dnia cyklu i będzie się je przyjmować codziennie. Jeśli zacznie się je przyjmować innego dnia cyklu należy używać dodatkowych metod zapobiegania ciąży przez 7 dni. Jeśli w trakcie stosowania antykoncepcji hormonalnej pominie się więcej niż 2 tabletki, również należy dodatkowo stosować inne metody antykoncepcyjne przez 7 dni. Badania nie wykazały znaczącej różnicy w skuteczności między różnymi tabletkami antykoncepcyjnymi dostępnymi na rynku (źródło: Speroff & Darney's Clinical Guide to Contraception, 6th Edition)

Używanie dwuskładnikowych tabletek antykoncepcyjnych ma wiele zalet:

1. Są stosunkowo łatwe w użyciu i nie wymagają specjalnych środków ostrożności podczas stosunku.
2. Ich efekty są szybko odwracalne: większość kobiet zachodzi w ciążę w ciągu 4–6 miesięcy od ich zaprzestania.
3. Są bezpiecznie: zdrowe, niepalące kobiety z prawidłowym ciśnieniem mogą bezpiecznie stosować tabletki antykoncepcyjne przez cały okres płodności.
4. Zmniejszają krwawienie i skurcze menstruacyjne, dają kontrolę nad cyklem.
5. Pomagają w problemach związanych z androgenami (takimi jak trądzik lub nadmierne owłosienie) i zespołem napięcia przedmiesiączkowego

(źródło: Shoup Donna, and Diri L. Kjos (Eds.).The Handbook of Contraception: A Guide for Practical Management)

Wady i działania uboczne

Niestety, stosowanie dwuskładnikowych tabletek antykoncepcyjnych ma również wady i możliwe skutki uboczne: 

1. Są mniej skuteczną metodą antykoncepcji niż długo działające odwracalne środki antykoncepcyjne, takie jak wkładki wewnątrzmaciczne i implanty antykoncepcyjne
2. Wymagają codziennego użytku i systematyczności.
3. Nie zapewniają ochrony przed chorobami przenoszonymi drogą płciową i HIV; lateksowe prezerwatywy są najlepszą metodą zapobiegania infekcji.
4. Mogą wystąpić skutki uboczne takie jak tkliwość piersi, nudności, bóle głowy, zmiany nastroju, wzdęcia, zmiany skórne i nieplanowane plamienie lub krwawienie z pochwy.
5. Mogą również wystąpić poważne skutki uboczne takie jak:
   1. Żylna choroba zakrzepowo-zatorowa (zakrzepica żylna i zatorowość płucna)
   2. Zawał mięśnia sercowego - tu badania nie są jednoznaczne. Niektóre badania dowodzą, że nie stwierdza się zwiększonego ryzyka u zdrowych kobiet zażywających złożone tabletki antykoncepcyjne, które nie palą i nie mają innych istotnych czynników ryzyka chorób sercowo-naczyniowych
   3. Udar mózgu - podobnie jak powyżej, badania nie są jednoznaczne. 
   4. Nadciśnienie — podwyższone ciśnienie krwi występuje w 41,5 przypadkach na 10 000 kobiet stosujących tabletki.

(źródło: Shoup Donna, and Diri L. Kjos (Eds.).The Handbook of Contraception: A Guide for Practical Management)

Jednoskładnikowe tabletki antykoncepcyjne - minipigułki

Pigułka zawierająca wyłącznie progestagen, zwana także minipigułką, zawiera syntetyczny hormon progestagenowy i nie zawiera estrogenu. Chociaż są one dostępne od lat 60. XX wieku, stanowią jedynie niewielki procent udziału w rynku tabletek antykoncepcyjnych. Progestageny są również nazywane progestagenami lub gestagenami i są syntetycznymi odpowiednikami progesteronu. 

Minipigułka jest właściwym wyborem dla kobiet w każdym wieku, które są w stanie przyjmować tabletkę codziennie o tej samej godzinie. Zaleca się ją także dla kobiet:

1. z przeciwwskazaniami do stosowania hormonalnych środków antykoncepcyjnych zawierających estrogen, takich jak zwiększone ryzyko wystąpienia chorób zakrzepowo-zatorowych, 
2. z dolegliwościami związanymi z estrogenem, w tym zaburzeniami żołądkowo-jelitowymi, tkliwością piersi, zmniejszonym libido lub bólami głowy.
3. karmiących piersią.

Tabletki jednoskładnikowe są dobrą opcją dla wielu kobiet, dla których estrogen jest przeciwwskazany. Są one bezpieczniejsze ponieważ nie powodują rzadkich, ale poważnych skutków ubocznych złożonych tabletek antykoncepcyjnych, takich jak np. choroby zakrzepowo-zatorowe. 

Minitabletka jest nieodpowiednia dla kobiet które nie są w stanie przyjmować tabletek codziennie o tej samej godzinie i kobiet które nie tolerują nieregularnego krwawienia.

Minitabletki, mają też  inne pozytywne efekty poza zapobieganiem ciąży: 

1. zmniejszone bóle miesiączkowe,
2. mniejsze krwawienia miesiączkowe,
3. ograniczenie zmian nastroju lub innych objawów zespołu napięcia przedmiesiączkowego,
4. ochrona przed rakiem śluzówki macicy.

(źródło: Shoup Donna, and Diri L. Kjos (Eds.).The Handbook of Contraception: A Guide for Practical Management)

Jak stosować jednoskładnikowe tabletki antykoncepcyjne

Minipigułkę należy przyjmować regularnie, codziennie o tej samej godzinie. Jeśli pigułka zostanie przyjęta o więcej niż 3 godziny za późno lub w przypadku wymiotów lub biegunki, należy zastosować dodatkowe sposoby antykoncepcji przez następne 48 godzin. Niewielkie skutki uboczne, takie jak nudności lub zmiany nastroju, mogą ustąpić po kilku cyklach. Na początku ich przyjmowania można się spodziewać nieregularnych, dodatkowych krwawień a objawy zespołu napięcia przedmiesiączkowego mogą ulec poprawie lub pogorszeniu.

Dodatkowe metody antykoncepcji nie są konieczne jeśli zacznie się przyjmować tabletki: 

1. Podczas pierwszych 5 dni cyklu
2. Między 6 tygodniem a 6 miesiącem po porodzie, jeśli kobieta karmi dziecko piersią i nie ma miesiączki.
3. W ciągu pierwszych 21 dni po porodzie gdy kobieta nie karmią piersią.
4. Natychmiast po aborcji.
5. Dzień po zaprzestaniu stosowania innej hormonalnej metody antykoncepcji.

(źródło: Shoup Donna, and Diri L. Kjos (Eds.).The Handbook of Contraception: A Guide for Practical Management)

Wady i działania uboczne

Niestety, stosowanie jednoskładnikowych tabletek antykoncepcyjnych ma również wady i możliwe skutki uboczne. 

1. W przeciwieństwie do tabletek dwuskładnikowych, minipigułki muszą być przyjmowane codziennie o tej samej godzinie.

1. Nie zapewniają ochrony przed chorobami przenoszonymi drogą płciową i HIV; lateksowe prezerwatywy są najlepszą metodą zapobiegania infekcji.
2. Zaburzenia miesiączkowania w ok. 50% cykli (krótkie i nieregularne miesiączki w 40%; całkowity brak cykli albo nieregularne krwawienie lub plamienie, albo brak miesiączki w 10%).
3. Funkcjonalne torbiele jajników zdarzają się częściej u kobiet stosujących minipigułki niż u kobiet stosujące tabletki złożone. 
4. Może pojawić się działania niepożądane,  takie jak trądzik, tłusta skóra lub nadmierne owłosienie.
5. Zmniejszone libido.
6. Rzadko: nudności, tkliwość piersi,
7. Mogą również wystąpić poważne skutki uboczne takie jak:
   1. choroby zakrzepowo-zatorowe lub udar mózgu, które mogą być poprzedzone takimi symptomami ostrzegawczymi jak ból głowy, ból w klatce piersiowej, zmiany neurologiczne lub jednostronny bolesny obrzęk kończyn dolnych.
   2. w przypadku nie zadziałanie minipigułki jest zwiększone ryzyko ciąży pozamacicznej.